Geçmişte yazdığımız yazılarda incir ve zeytinin Aydın için önemini ve bu meyvelerin yaşama savaşını okuyucularımıza aktarmıştık. Önümüzdeki birkaç gün bu köşede Aydın için zeytinin önemini tarihi açıdan daha iyi kavramak için kaynakları belirtmeden 19. Ve 20.yüzyıl Aydın zeytinciliğinden bahsedeceğiz.
İlimiz dışında 2014 yılında Manisa’ da Soma’da başlayan ve zeytinliklerin bazı başka sektörlerce “yok edilme” çabaları ile zeytin ağacının ve zeytin severlerin direnişini hatırlıyoruz.
Bugün mevcut zenginliklerimizden olan zeytini korumak zorundayız. Çünkü zeytin Aydın için kültürel olduğu kadar maddi olarak da değerlidir. Zeytin, Aydın için tarihi bir mirastır.
Aydın ve çevresinde zeytin yetiştirilmesine, tarihi tespit edilemeyecek kadar evvel başlanılmıştı. Bazı kaynaklar Ege ve Aydın’da zeytini 12 bin yıl geriye götürmektedirler.
Gerçekten daha o zamanlarda bile yemeklik ve yağlık zeytinler beslenmede önemi haiz olduktan başka zeytinden elde edilen yağ aydınlatmada ve Rum ateşi gibi bazı yakıcı silahların hazırlanmasında kullanılmaktaydı.
Osmanlı tarımında 19. Yüzyıl bir dönüm noktası olup tarımda modernleşme ve yeniden teşkilatlanmanın ilk adımıdır.
19. Yüzyılda vilayetin en verimli ve kazançlı ürünü olan ve bölgenin özellikle iç kesimlerinde, Aydın’da yoğun olarak üretilen bu ürün, yine en iyi ürünü Aydın’da vermekteydi.
Aydın ve çevresi hariç vilayetin iç kesimlerinde elde edilen zeytinyağı kalın ve koyu renkli idi ve makbul değildi.
Aydın Güzelhisar’ında, 19. Yüzyılın ortalarında 11 bin477 kıyye zeytinyağı üretilmişti ve yağın bir kıyyesi kalitesine göre değişme göstermekte 3,5–4 kuruştan alıcı bulunmakta olduğu görülmekteydi.
Aydın kazaları içinde Çine en yüksek miktarda zeytin üreten kaza idi.1844-1845’li yıllarda Çine’de en fazla yetiştirilen meyve 489 hanede 14 bin 531 sak ile zeytindir. Zeytincilik sadece Tatarmemişler gibi birkaç köyde değil kaza genelinde geniş sahalarda yapılmaktaydı.
En fazla zeytin kaydının olduğu defter 120 hanede 4 bin 242 sak ile Çine dışında toprağı olanlardır. Onu, 28 hanede1563 sak zeytin ile Kahraman köyü izlemektedir.
Günümüzde olduğu gibi XIX. yüzyılda da zeytinyağı üreticisinin en önemli sorunlarından birisi de üretilen zeytinyağının saf olarak pazarlanmamasında dolayı kalite ve değerinin yitirilmesi idi. H1308//M 1891 Aydın Vilayeti Salnamesinde bu konudan şikâyet edilmektedir.
“Nevi mahsul itibariyle en nefis ve makbul olduğu halde memalik-i ecnebiyeye pamuk yağı karıştırılarak füruhat olmasından dolayı fiyatına binaen âliyeicanen tedenni eden zeytinyağıdır.100 bin lira…”
