Sultan Reşat, 1912 erken genel seçimleriyle açılan meclisi savaş tehlikesi ve azınlıkların isyanı gerekçesiyle 3 ay sonra süresiz kapatarak sıkıyönetim ilan etmiş, Babıali baskınına kadar seçim yaptırmamıştır.
Padişahın devlet politikalarında tek söz sahibi olduğu bu kısa dönemde Balkan Savaşı hezimetle sonuçlanmış, Edirne ve Kırklareli’ni işgal eden Bulgar ordusu Çatalca’ya kadar ilerlemiştir.
İstanbul'un Bulgarlar tarafından zapt edileceği korku ve endişesine kapılan padişah, İstanbul'a karşı bütün Trakya'yı düşmana teslim etmesine rağmen umduğunu bulamamıştır.
Çünkü vatan topraklarını ulufe gibi dağıtan teslimiyetçi anlayışa isyan eden İttihatçılar, bir yıl önce kaybettikleri iktidarı geri kazanmak üzere harekete geçmiştir.
Nitekim Bingazi’den İstanbul’a yeni dönen Yarbay Enver Bey ve arkadaşları, 23 Ocak 1913’te Babıali binasını basmış, sadrazama silah zoruyla istifasını imzalattırıp anti-İttihatçı hükümeti alaşağı etmiştir.
Baskın sırasında Harbiye Nazırı ile 2 subay öldürülürken Mahmut Şevket Paşa’nın sadrazamlığında kurulan yeni hükümet, padişaha onaylatılmıştır.[1]
Bu arada Yunanistan’la Bulgaristan arasında ortaya çıkan siyasi krizi fırsata çevirmek isteyen Enver Bey, komutasındaki orduyla Trakya’ya ilerlemiş, 21 Temmuz 1913’te Edirne ve Kırklareli dahil bütün doğu Trakya’yı Bulgar işgalden kurtarmıştır.
Zafer, umutsuz bir halde fakirlik ve hastalıkla boğuşan halkın orduya güvenini ve geleceğe ümidini artırırken morali yükselen İttihat ve Terakki Partisinin kadroları, seçim kararı almıştır.
Hükümet, seçimlerin 1914 yılının ocak ve mart ayları arasında ve elli bin erkek nüfusa bir üye seçilecek şekilde yapılmasına karar vermiştir.
Ayrıca toprak kayıpları nedeniyle nüfus azaldığından yeni sancak bölgeleri kurulmuş, böylece seçilecek mebus sayısı artırılırken sancak sayısı 93’e çıkarılmıştır.
Devleti kurtarmak, Milletin birliği ve beraberliğini korumak, Avrupa'ya karşı siyasi alan açmak amacıyla hareket eden İttihat ve Terakki Partisi bir yandan gayrimüslim cemaatlerle diğer yandan siyasi cemiyetlerle seçim ittifakına gitmiştir.
İttihatçılar, seçim öncesinde oldukça geniş bir koalisyon kursa da cemaat ve cemiyetlerin teklifte bulunduğu mebus sayısını dikkate almadıkları gibi mebusları da kendileri belirlemiştir.[2]
14 Mayıs 1914’te açılan meclis, İttihat ve Terakki Partisinden seçilen 257 Milletvekilinden çoğunun hazır bulunmasıyla ilk toplantısını yapmıştır.
Mecliste yer alan milletvekillerinin 160’ı Türk, 69’u Arap, 15’i Rum, 10'u Ermeni ve 3’ü Musevi kökenli Osmanlı vatandaşıydı.
Aydın sancağındaki seçimler mart ayında tamamlanmış, itiraz olmadığından seçimleri kazanan Yunus Nadi (Abalıoğlu) Bey, Emanuel Emanuelidi Efendi ile Veli (Saltıkgil) Bey parlamentonun açılış toplantısına katılmıştır.
1914 yılındaki tek parti seçimleriyle iktidarına meşruiyet kazandıran İttihatçılar, adım adım yaklaşan I.Dünya savaşı nedeniyle zayıflayan orduyu güçlendirmek, kaybedilen toprakları geri kazanmak, mali krizi aşmak, halkı ayağa kaldırmak için yurt dışından destek aramıştır.
Hükümet, işbirliğine yanaşmayan ülkelerle kamu diplomasisine devam ederken silah ve mühimmatı yardımı ile kredi imkanlarını artıran, ordunun yenilenmesi için yeniden subay ve uzman görevlendiren Prusya (Almanya) ile ticari, iktisadi, siyasi ve askeri ittifak kurmuştur.
Meşrutiyetin beş yasama yılı ile en uzun süre görev yapan 1914 parlamentosu, “Savaş Meclisi” olarak çalışmıştır. İş yükünü Birinci Dünya savaşı, askeri kanunlar, tehcir kanunu, muvakkat kanunlar ve bütçe görüşmeleri oluşturmuştur.
Savaşın bitim yılında Osmanlının son padişahı olarak tahta geçen Sultan Vahdettin, saltanatı korumak için I.Dünya Savaşı yenilgisini kabul ederek imzalanan Mondros Mütarekesi’nden sonra 21 Aralık 1918’de Meclisi kapatmış ve yasama faaliyetlerine son vermiştir.
Alper UZUNGÜNGÖR
***
Kaynaklar:
(i) Sibel Yazıcı, Osmanlı Meclisi Mebusanı ve Faaliyetleri, Tez, 2018, Erişim Trh:20.04.2023, (https://acikerisim.aku.edu.tr),
(ii) Şaduman Halıcı, Osmanlı Basınına Yansıyan Şekliyle 1914 Meclis-İ Mebusan Seçimlerinde Ermeniler, Makale, 2016, Erişim Trh:20.04.2023, (https://dergipark.org.tr).
Dipnotlar:
[1] Sadrazam Mahmut Şevket Paşa, 11 Haziran 1913’te Beyazıt Meydanında Halaskar Zabitan isimli örgüt tarafından katledilmiştir.
[2] Ermeni cemaatler ve partiler talep ettikleri kadar mebus verilmemesi, koalisyonun ortak düşünce ve duyguyu yansıtmadığı düşüncesiyle Erzurum’da topladıkları kongrede ayaklanma kararı almışlardır.
