Dünyada ilk kez 1825 yılında İngiltere’de başlayan demir yolu ulaşımının, toprakları 3 kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'na girişi diğer birçok büyük ülkeye göre çok erken denilebilir.
Osmanlı Devleti'nde ilk demir yolu ulaşımı 1854'te Kahire-İskenderiye hattında yapılmış .Anadolu da ilk demir yolu 2. Abdülhamit döneminde İzmir-Aydın arasında inşa edilmiştir. Abdülhamit zamanında yapılan demir yolları ve diğer eserler Osmanlı tarihinin en yoğun dönemi olmasının sebebi, gelişen teknoloji ve 33 yılı aşkın iktidarı boyunca Avrupa ile geliştirilen ilişkiler olarak görülmektedir.
İlk demiryolu inşaatı İngilizlerin kurduğu şirket eliyle inşa edilmiştir.Genel de İngiliz ve Fransız çıkarları için inşa edilen Demiryolu yapımı için güzergah seçimi içinde Osmanlı’ya yapılan baskılar etkili olmuştur.Aslında yabancı devletlerin çıkarları için yapıldığı açık olan Demiryolu yapımını Osmanlı tarafı da demiryolunun yapılmasını çok istekliydiler. Çünkü o dönemlerde toprak kaybetmeye başlayan Osmanlı böylece askeri yönden güçlenerek, isyan ve eşkiyalığı anında önleyebileceği gibi, bunun yanında tarım ürünlerinin de pazara sevk edilip , ülkede ekonominin ve zenginliğin artacağını ümit ediyorlardı.Ancak Osmanlı’nın mali ve ekonomik bakımdan güçsüz olması nedeniyle bu modern ulaşım ağını kendisinin tek başına yapılabilme imkanı bulunmadığından , Osmanlı çıkarlarına göre değil, aralarında önemli bir rekabet olan yabancı ulusların siyasi, ekonomik , hatta askeri çıkarlarına göre güzergah düzenlenmesine göz yumuyorlardı.
Bu nedenle Anadolu’nun ilk demiryolu hattı Ege bölgesinin ham maddelerini ve pazarını İzmir Limanına taşımak ve o dönemlerde en büyük üretim maddesi olan Kola’nın hammaddesi Meyan başta olmak üzere ,Pamuk ,İncir gibi sınai tarım ürünlerinin hızlı nakliyesi için Aydın –İzmir arasında inşa edilmiştir.Bu düşünceyle hareket eden Robert Wilkin adındaki İzmir’li İngiliz tüccar, ve dört arkadaşı , 1856 yılı Eylül ayında Osmanlı devletinden İzmir -Aydın demiryolu imtiyaz hakkını aldı.Bu imtiyazı İngiltere de bir başka şirketin devralması üzerine 1867 Mayıs ayında İzmir –Aydın Osmanlı demiryolu şirketi kuruldu. Şirket Demiryolunun yapımı sırasında hükümete ait toprakları madenleri ve ormanları bedava kullanabilecekti.En önemlisi de demiryolunun işletmeye açılmasından sonra şirket hattın kenarındaki 45 km’lik şerit içinde bulunan madenleri az bir vergi karşılığı işletme hakkına da sahip oluyordu.
İşte bu imtiyaz ile Tralleis antik kentinden de bu kapsamda kazılar ve inşaat sırasında çıkan tarihi eserler yurtdışına kaçırılmıştır.
Anadolu'da demir yolunun tarihi 22 Eylül 1856'da ilk demir yolu hattı olan 130 km'lik İzmir (Alsancak)-Aydın Demir yolu için bir İngiliz firmasının (ORC) ilk kazmayı vurmasıyla başlar. İmtiyaz İzmir Valisi Mustafa Paşa zamanında, 1857 yılında "İzmir'den Aydın'a Osmanlı Demir yolu" kumpanyasına devredilmiştir. Böylece Anadolu topraklarındaki ilk demir yolu hattı olan 130 km'lik bu hat 10 yıl süren bir çalışmayla Aydın İzmir arasındaki 133 km ‘lik demiryolu hattı 7 Haziran 1866 yılında Sultan Abdülaziz zamanında tamamlandı.daha sonra Aydın Sarayköy ardından Sarayköy Dinar hatlarının açılmasıyla ortaya çıkan 609 km uzunluğunda ki Demiryolu şebekesi, batı Anadolu nun irili ufaklı dalları olan büyük bir ağacı andırıyordu.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ya da kısaca TCDD, Türkiye Cumhuriyeti'ndeki demir yolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden resmi kurumdur.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde daha çok yap-işlet modeli ile sermaye sahiplerince işletilen demir yolları, 24 Mayıs 1924 tarihinde çıkarılan 506 sayılı Kanun ile devletleştirilmeye başlanmış ve Anadolu - Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi adı ile yapılandırılmıştır. Daha sonra demir yollarının yapımı ve işletilmesinin bir arada yürütülmesi ve daha geniş çalışma imkânları verilmesini sağlamak amacıyla çıkarılan 31 Mayıs 1927 tarih ve 1042 Sayılı Kanun'la Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi adını almıştır.
Başta Atatürk olmak üzere Aydın garı inşa edildiği yıllardan sonra bir çok ünlü devlet adamını ağırlamıştır.Ünlü nasihat heyeti de bu raylar üzerinden 29 Mayıs 1919’da İkinci Abdülhamit’in oğlu Şehzade Abdurrahim Aydın’a gelmişti.Hatta İşgal kuvvetleri de 1919 da işgal ettikleri İzmir den sonra , bu trenle Aydın ve Ege bölgesinin içlerine asker sevkiyatı yapmışlardır.
Kara tren olarak bilinen kömürlü trenler Aydın’dan İzmir’e 8 saatte varırlardı.Bugün gelişen teknoloji ile bu süre iki saat on dakikaya indirilmiştir.
Bugün kü , Aydın tren garı 1955 lerde inşa edilerek hizmete girmiştir.
Bir dönem 1970 ‘lerin sonlarında Menderes Eksperi adı altında Aydın’dan Ankara’ya direk mototren seferleri konmuştu. Ama gece dokuzda yola çıkan tren, ertesi gün öğlen Ankara’ya varınca işlerini sabah görüp dönmek isteyenler tarafından fazla rağbet görmeyince seferden kaldırıldı.
Aydın da Efeler’in Osmanlı ya başkaldırıp , dağa çıkmalarının bir nedeni de bu tren hattının açılmasına bağlanır.Aydın’dan yola çıkan ve incir taşıyan deve kervanları beş günlük yolculuk esnasında gündüz yolculuk , gece ise hanlarda konaklayarak yol alırlardı. İşte bu hanları işleten , iki han arasında soygun ve talandan kervanı koruyan Efeler, tren yoluyla ulaşım başlayınca , işsiz kaldıklarından , Osmanlı’ya isyan ederek dağlara çıktığı söylenir.
Uzun yıllar kömürlü kara tren ile başlayan ilk modern ulaşım , atla ve yaya yerine daha hızlı ulaşım sağlamış ve türkülere ilham olmuştur.
Çok daha sonra Aydın’ın ilk özel treni de Aydın ‘da hizmete girmiş ve Nazilli Sümerbank ve ilçe merkezinde yolcu ve malzeme ulaşımı sağlamıştır.
Teknolojinin gelişmesiyle önce dizel ve sonrasında Aydın-İzmir hattında çift hatlı hızlı tren ile gündeme gelen Aydın içinden geçen demiryolu Efeler ilçesini , adeta bir sur gibi ikiye bölerek, ulaşım sorunlarını artıracaktır.
Bunun için Efeler ilçesinde ve diğer kent merkezlerinde yaşanan tren kazalarını sıfıra indirgemek üzere , demiryolunun ilçe geçişlerinde metro benzeri yer altına alınması kentin gelişimi için zorunludur.
Bugünlerde satışının yapılacağı haberleri sosyal medyada dolaşan DDY tarihi ile geçmişimize tanık olmuş bir tarihi kültür hazinesidir.
Bu tarihi korumak ve yaşatmak devletin vazgeçemeyeceği bir vazifesidir.
MEHMET ÖZÇAKIR
P.K:110 EFELER – AYDIN
GSM : 0.505.8077828
