İttihat ve Terakki Partisi (İTP), devletin varlığını tehdit eden önemli iç ve dış gelişmeler nedeniyle güven kaybına uğramış, Meclisin 18 Ocak 1912 tarihli oturumunda erken seçim kararı alınmıştır.
Hükümet, 21 Ocak 1912 tarihli kararname ile seçimlerin 1912 yılının mart ve nisan ayında iki dereceli, basit çoğunluk sistemine göre yapılacağını, seçme ve seçilme hakkı konusundaysa 1877 tarihli seçim talimatında yazılı şartların geçerli olduğunu duyurmuştur.
Seçimlere katılacak iki partiden İTP’nin seçim propagandası; hükümet sözü ile milli devlet ve milli ekonomik program vaadiyle yürütülmüş, dış politikada özellikle Trablusgarp konusu işlenmiştir.
Seçim yenilgisinden hemen sonra siyasetten çekilecek olan Hürriyet ve İtilaf Partisi (HİP)’nin seçim propagandası ise yaşanan bütün olumsuzlukların sorumlusu gösterdiği İTP’nin karalanması üzerine inşa edilmiştir.[1]
Ayrıca HİP, ittifak halindeki azınlık cemaatlerine geniş özerklik sözü vermiş, halk iradesini yok sayan mandacı, gayri milli ve bağımsızlık karşıtı politikaları sahiplenmiştir.
Her iki parti, seçim kampanyasını kışkırtıcı anlayışla yönetmiş, çok sıkı güvenlik önlemleri alınmışsa da seçimlere gölge düşmüş, devletin idari ve askeri personelinden aldığı destekle 284 sandalyenin 15’i hariç tamamını kazanan İttihatçılar, yeni bir seçim zaferi elde etmiştir.
Ancak padişah, hükümet kurma görevini İTP’ye vermemiş, mevcut hükümetten görevini sürdürmesini istemiştir.
18 Nisan 1912’de açılan parlamentoya Aydın sancağından üç mebus gönderilmiştir. Bunlar, İTP listesinden seçilen Ubeydullah Efendi ve Yunus Nadi Bey ile bağımsız seçilen Kazım Nuri Bey’dir.[2]
Mehmet Ubeydullah (Hatipoğlu) Efendi; 1858 İzmir doğumludur. Yazar ve siyaset insanıdır. “Jön Türkçü” suçlamasıyla Fizan'a sürgüne gönderilmiştir. Amerika’da on sene kaçak yaşamış, Teşkilatı Mahsusa’ya girerek Afganistan Müslümanlarını İngilizlere karşı örgütlemiştir.
Yunus Nadi (Abalıoğlu) Bey; 1879’da Muğla’da doğmuştur. Medrese eğitimi almış, Galatasaray Sultanisine ve İstanbul Hukuk Mektebi’ne devam etmiştir. Sürgün cezasındayken II.Meşrutiyet affıyla İstanbul’a geri dönmüş, gazetecilik yapmıştır.
Kazım Nuri (Çörüş) Bey; Umurlu’da dünyaya gelmiştir. Ziraat Mektebinde okumuş, tarım ve ticaretle uğraşmıştır. 1915’te iş arkadaşlarıyla beraber Tariş'in kurucuları arasında yer aldığından siyaseti bırakmıştır.
1912 Meclisinde dış politikaya ağırlık verilerek Trablusgarp sorununun çözülmesi ve Balkan devletleriyle dostluğun artırılması hedeflenmiştir.
Fakat İTP’ye düşmanlık besleyenlerin hükümete getirilmesi, İttihatçı memurların devlet kadrolarından uzaklaştırılması, Halaskar Zabitan isimli örgütün yeraltı faaliyetleri ile dedikodu ve iftira kampanyası hükümet ile meclis üyeleri arasında siyasi krize neden olmuştur.[3]
Bu gelişmeler toplumsal şiddeti azdırınca parti merkezini Selanik'e taşımak zorunda kalan İTP için korkunç günler başlamış, hatta İstanbul’da bazı kendini bilmezler İttihatçı avına çıkmıştır.
Padişahın sadrazamı görevden alması, yerine İttihatçı düşmanlığı tescilli birisini ataması krizi daha da derinleştirmiştir.[4]
Yeni sadrazam, Mecliste ezici çoğunluğa sahip İTP’nin çalışmalarını sürekli baltalamış, aşağılayıp küçümsediği meclisi tehdit ederek teslimiyetçi dış politikasını desteklemeye zorlamıştır.
Meclisin ülke çıkarlarını gözeterek Trablusgarp ve 12 Adaya asker çıkaran İtalya Krallığı ile Trakya’yı paylaşmak için özel ordu kuran Balkan devletlerini işgalcilikle suçlaması sonunu getirmiştir.[5]
Siyasi krizler, terör eylemleri, savaş tehdidi, sadrazam baskısıyla kuşatılan Meclisin açıldıktan üç ay sekiz gün sonra 5 Ağustos 1912’de padişah kararıyla süresiz kapatılması ve sıkıyönetim ilan edilmesi, Türk demokrasi’sinin kötü bir örneği olarak tarihteki yerini almıştır.
Alper UZUNGÜNGÖR
***
Kaynaklar:
(i) Öner Buçucu, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Hükümetleri ve Osmanlı Dış Politikası (1908-1913), Yüksek Lisans Tezi, 2012, Erişim Trh:15.04.2023, (https://dspace.ankara.edu.tr)
(ii) Satılmış Gökbayır, Gizli Bir Cemiyetten İktidara Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti, Makale, 2012, Erişim Trh:15.04.2023, (https://dergipark.org.tr).
Dipnotlar:
[1] Hürriyet ve İtilaf Partisinin kurduğu ittifak içerisinde Ahrar Fırkası, Mutedil Fırka, Demokrat Fırka, Sosyalist Fırka ve Ahali Fırkası ile Rum, Ermeni, Bulgar, Arnavut ve Arap cemaatinin temsilcileri bulunmuştur.
[2] Bazı kaynaklarda Aydın Sancağı mebusları arasında gösterilen Nazilli Kaymakamı Ali Haydar (Yuluğ) Bey, 1912 seçimlerinde Menteşe sancağından seçilmiştir.
[3] Halaskar Zabitan ya da Halaskaran, Hürriyet ve İtilaf Fırkası yanlısı silahlı terör örgütü. En bilinen suikastı, sadrazam Mahmut Şevket Paşa cinayetidir.
[4] Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde 1885 ile 1913 arasında dört kez sadrazamlık yapmıştır.
[5] Balkanlarda bir savaştan çekinen Osmanlı hükümeti, İtalyanlarla 18 Ekim 1912 yılında Uşi Antlaşmasını imzalamıştır. Buna göre Trablusgarp ve Bingazi’ye tam bir özerklik tanınmış, 12 Ada, Yunan işgaline karşı İtalya'ya teslim etmiştir.
