Roma döneminin en önemli heykeltıraşlık merkezleri arasında gösterilen UNESCO Dünya Miras Listesi'ndeki Afrodisyas Antik Kenti'ndeki kazı çalışmalarında bulunan İmparator Diocletianus'un "Tavan fiyat fermanı", restorasyon çalışmasının ardından ziyaretlere açıldı. Geçtiğimiz yıl Ekim ayında Türkiye’nin en zengin iş insanı Murat Ülker’in bizzat ziyaret ederek gözlemlerini kalem aldığı Narh Listesi (Tavan Fiyatları), M. S. 301 yılında Roma İmparatorluğu genelinde halkın erişebildiği hammadde, imalat ürünleri ve hizmetler için istenebilecek tavan fiyatları belirleyerek yüksek enflasyonu kontrol altına almasıyla etkili bir tarihi metin olarak evrensel arkeoloji literatüre girdi.
Afrodisyas'taki Sivil Bazilika'nın ön cephesine devasa boyutta kazınan fermanda bin 400 farklı mal ve hizmet için tavan fiyatlar verilirken, o dönemde de kırmızı etin tavuktan pahalı olduğu ve en pahalı sebzeninse soğan olarak listelendiği ortaya çıktı.
“AFRODİSİAS’TAKİ METİN BİR İLK”
Oxford Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Roland R.R. Smith başkanlığında yürütülen kazı çalışmaları sonucu görücüye çıkan Tavan Fiyatlar Fermanı’nı inceleyen İş İnsanı Murat Ülker, kendisine ait internet sitesinden izlenimlerine ilişkin, ‘Afrodisias’ın Fermanı: Ya Fiyatlara Uyarsın Ya Kellen Gider!’ başlığıyla yazdığı yazıdaysa çarpıcı notlara yer verdi. Kazı çalışmalarını Ülker Holding olarak desteklerini belirten Ülker, ‘Tavan Fiyatlar Fermanı’ ile ilgili yazısındaysa şu ifadelere değindi; “Bizim pladis sponsorluğunda Geyre Vakfını destekleyerek ortaya çıkarılmasını sağladığımız alan ise “bazilika”. Bazilika aslında bir kamu binası; hem adalet sarayı hem de “AVM” olarak kullanılıyor. Plazaya doğru bakıyor. MS 1.yüzyılda inşa edilmiş, mermerleri 2 km öteden getiriyorlardı, vinçleri ve tabii yeterli zamanları ve insan gücü vardı. Bu binanın en önemli kısmı ise ön yüzünde yer alan “NARH LİSTESİ” (tavan fiyatları). Bugüne kadar Doğu Akdeniz Havzasında 40 tane benzer ferman parçaları ortaya çıktı. Ancak Afrodisias’ta metnin yarısından fazlası ortaya çıkarıldı, bu bir ilk”
“KRAL LİSTEYE UYMAYANLARI KAFASINI KESMEKLE TEHDİT EDİYOR”
Neler var derseniz; birinci kalite Afrika aslanından avukatlık ücretlerine, buğdaydan şalgama, hamam görevlilerinin ücretlerinden köle satış fiyatlarına kadar birçok bilgi mevcut. 1400 maddelik bu fermanın dünyadaki bu en kapsamlı versiyonu arkeolojinin yanı sıra tarih, sanat tarihi, sosyoloji ve ekonomi gibi pek çok sosyal bilim dalını ilgilendiriyor. Önümüzdeki dönemde kitaplaştırılması da planlanıyor. Zaten bana da bu cazip gelmişti; ilk olması ve ekonomi politik bir antik belge oluşu! Şunu da ekleyeyim; zamanın kralı fermanında bu azami fiyat listesine uymayanların kafasını kesmekle tehdit ediyor. Ama tarihte ve günümüzde bu listeler hiçbir zaman uzun ömürlü olamamış, ama kimsenin de kafası kesilmemiş. Sanırım bu söylemin jargonu”
“O DÖNEM EN YÜKSEK FİYAT MOR İPEK”
MS 301'de, Roma İmparatoru Diokletianus, çıkardığı ferman ile Aphrodisiaslılara vergi muafiyeti de tanınırken, yüksek enflasyonu kontrol altına almak amaçlanıyor. Diokletianus’un fermanında mermer plakalara alfabetik olarak 32 grupta sıralanmış bin 400 malın fiyatı sırayla yer alıyor. Gıda grubunda; dana eti, buğday, şarap, bira, sucuk, temizlik malzemelerinde ise Galya'dan ithal edilen sabunun fiyatına kadar geniş detaylar bulunuyor. Bir başka grupta ise nakliye ücretleri ile haftalık işçilik ücretleri yer aldığı fermanda, en yüksek fiyat o dönem için bin dinar ile mor ipek için öngörülüyor!
“ÜLKEYE SALDIRAN BARBARLARDAN FARKLI DEĞİLLERDİR”
Bu fiyat listelerinin başka bir yerinde yer alan arslan için öngörülen fiyat ile de aynı şekilde belirtiliyor. O dönem arslan satışının da yapıdığı Afrodisias’taki İmparator Diokletlanus'un bu levhaların en başına kazıttığı şu sözlerdeyse doğrudan ölüm cezası ikazıyla satıcılar uyarılıyor: "Bu uygulamalara aykırı davrananlar, ülkeye saldıran barbarlardan farklı değillerdir; bu insanlara ölüm cezası uygulanacaktır! Ayrıca, tacirlerin mallarını fiyat artışı amaçlı olarak bir yerlere saklamaları (yani stokçuluk) ya da nakliye masraflarını bahane edip fiyat arttırmaları karşısında da ağır cezalar verilecektir” (MURAT TAN)
