Kelime anlamıyla Sözlükte “bir şeyin diğeriyle değiştirilmesi” anlamındaki “mübâdele “ kelimesi , tarihte Türkiye-Yunanistan nüfus mübâdelesi olarak bilinen ve 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması'na ek olarak yapılan sözleşme uyarınca Türkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan Krallığı'nın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine zorunlu göçe tabi tutmasına verilen addır.
Antlaşma gereği zorunlu göçe tabi tutulan kişilere ise mübâdil denilmektedir.
Antik Dönem'in önemli kült merkezi Didim (Didyma) Apollon Tapınağı'nın kalıntıları çevresinde 19. yüzyılda kurulan Hıristiyan Ortodoks Rum köyü Yeronda'ya (Yoran), 1923 yılında Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile Yunanistan'ın Selanik vilayetinden gelen Müslüman Türkler yerleştirilmiştir.
Gülcemal adıyla bilinen Osmanlı’nın ilk Transatlantiği ile Yunanistan’daki Selanik kenti ile Girit adasından Mübadele sonucunda Türkleri , Ortodoks Rum köyü Yeronda’ya taşınmıştır.
1911 yılında Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından 25 bin 110 altın liraya satın alınmıştı.Gemiye Sultan Reşat’ın annesinin adı verilmiştir.
Gülcemal “gül çehreli, gül gibi güzel” anlamındaydı.
Çanakkale’ye asker taşıdı,
Torpil yedi, batmadı,
Karadeniz’e posta taşıdı.
Karadenizliler ona bu şiiri yazdı.
“Gülcemal dedukleri
Denizi elekleyi
Bacalari dumanli
Kıyılari bekleyi
Gülcemal Gülcemal
Savruluyi dumanıni
Aldın gittin yarımi
Yoktur senin imanın”
Mübadele yıllarında Rumlar’ı Yunanistan’a, adalardaki Türkler’i bizim kıyılara taşıdı.,
Ne gözyaşları aktı Gülcemal’de,ne acıları taşıdı iki kıyının karşısına.
İstanbul’da, Selanik’te, İzmir’de,Didim de.
Türk Müslüman mübadil yerleşimi olarak Cumhuriyet Dönemi'nin ilk yıllarında Yoran adıyla anılmaya devam etmiştir. Şimdiki adıyla Didim den önce Yenihisar adını alan köy merkezi 1950'li yıllarda günümüzde Yeni mahalle’ye taşınmış , tarihi köy alanı Eskiköy/Eskihisar olarak anılmıştır.
Geleneksel mimari özelliğini koruyan tarihi köy yerleşimi bugün Hisar Mahallesi sınırları içerisindedir. Sit alanı içinde kalan günümüzdeki adıyla Yoran Küme evlerinin yer aldığı , Didim Hisar Mahallesi’ndeki binlerce yıllık tarihi Apollon Tapınağının hemen karşısında yer alan Yoran Mübadele Anı ve Kültür Evi (MÜBEV) Didim belediyesinin de üye olduğu Tarihi Kentler birliği tarafından Tarihi, doğal ve kültürel mirasın korunmasına yönelik, Dönemin İmar Müdürü, Didim Belediye Başkan Yardımcısı Mimar E. Öznur Gündoğdu tarafından restore çalışması yapılarak Didim’e kazandırılan Didim Belediyesi Mübadele Anı ve Kültür Evi (MÜBEV) 1924 yılı öncesinde Didim bir Rum köyü iken köyün papazı tarafından kullanıldığı bilinen bu ev, 1924 yılı sonrasında mübadele ile Yunanistan’dan Türkiye’ye gelen mübadil ailelerinden olan ve Didim’in o dönem iki katlı tek evi , Mehmet efendi ve ailesi tarafından kullanılmıştır.
Ev Ayrıca ticari amaçla Mehmet Efendi tarafından kullanılmış , ancak zaman içerisinde kullanılmaz duruma düşerek, ciddi olarak yıpranmıştır. 1955 depreminde ve 1974’deki yıldırım düşmesi sonucu ev tamamen hasar görmüş ve Didim Belediyesi’nin öz kaynakları ve kendi çalışmaları ile bugün müze haline dönüştürülmüştür.
İki katlı müze evde Mübadelenin acı anılarıyla, gelen ilk mübadillerin kullandığı eşyaların sergilendiği Mübadele evinin bir benzeri de, Kuşadası Mübadilleri tarafından kurulan dernek tarafından İkioklu semtinde açılmıştır.