2019 yılı sonunda COVİD salgını ile tüm dünyada hızlı bir gıda tüketimi ve stoklama yarışı başlamıştır.
Tüketilen gıdalar içerisinde ilk sıraları et,süt,süt ürünleri,buğday, mısır ve pirinç almıştır.
Gıda üreticisi olan ve salgını daha zor ve uzun süreli geçiren ve geçirmekte olan ülkeler temel gıda üretimlerini artırma ve gelecek yıllar için özellikle hububat ve tohumu stok etme yolunu seçmişlerdir.
Ne yazık ki ülkemiz bu alanda üretimi teşvik edecek temel tedbirleri almamış veya almakta gecikmiştir.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gıda fiyatlarında ani ve önlenemez yükselişler bu alanda alınan inzibati, polisiye tedbirler ve mali cezalar herhangi olumlu bir sonuç vermemiştir.
2022 yılı Ocak ayında, bizim,2020 yılı itibari ile % 64,9 unu ithal ettiğimiz buğday ihracatçısı ülke Rusya da aynı ihracat ve stoklama politikasını takip ederek Buğdaya% 45,Mısır’a %35,arpaya % 25 gümrük vergisi koyarak hububat satışını azaltma yoluna gitmiştir.
Son olarak da Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açması ile buğday ithalatı zor duruma girmiştir. Şu ana kadar gıdada bir yaptırım olmamasına rağmen Rus bankalarının para transferine getiren yasaklamalar Rusya’nın buğday ihracatının önünde bir engeldir. Ayrıca petrol ve doğal gaza AB ve ABD nin yasak uygulaması da olası ambargo tedbirleri arasındadır. Kısacası Rusya 2022 yılında buğday ihraç edememe tehlikesi ile karşı karşıyadır.
Buğdayımızın %13,4’ünü ithal ettiğimiz Ukrayna ise süren savaş nedeniyle büyük bir ihtimalle buğday üretemeyecek,ihraç edemeyecek veya kısıtlı ihracat yolunu seçecektir. Geriye ithalat yaptığımız%22 oranıyla yer alan ve içlerinde Meksika ve Kanada’nın da yer aldığı diğer ülkeler kalmaktadır.
Türkiye’de buğday yurt içi kullanımı 2042dönemi itibariyle 22 milyon ton olup bunun %80’i gıda sektöründe, %11’i yem sanayisinde, %6’sı ise tohumluk olarak tüketilmektedir.Yaklaşık olarak 4-5 nilyom ton buğday un ve makarna olarak ihraç edilmektedir. TÜİK verilerine göre yeterlilik derecesi yıllara göre değişmekle birlikte 2023/2024 üretim sezonunda %89 seviyesindedir.
Türkiye’de 2024 üretim sezonu itibariyle toplam buğday arzı içerisinde ithalatın payı %37’dir. Yani Türkiye’nin 9 milyon 500 bin ton buğday ithal etmesi gerekir.
Türkiye’nin 2021 yılında buğday ithalatı %24 gerileyerek 3 milyon tona düşmüştür.
Ülkemiz aylık olarak yaklaşık 1 milyon 900 bin ton buğdaydır.Bu rakamlar buğday stokumuzun yeterli olmadığını göstermektedir.
2025 yılında ,Rusya –Ukrayna savaşı nedeniyle buğday fiyatlarının ulaşacağı noktayı tahmin etmek oldukça zordur.
Hükümetin buğdaya –girdi maliyetleri TÜİK’e göre %78 artmasına rağmen-%12’lik bir buğday fiyatı belirlemesi üreticinin 2025 yılında daha az buğday ekeceği sonucunu doğuracaktır.
Bu da ayrı bir risktir.