KISA KES AYDIN HAVASI(ABASI) OLSUN
Etrafımız öyle güzel hikayelerle dolu ki duyduklarımız, okuduklarımız belki de zerresini oluşturuyor. Söylenen deyimler, atasözleri, türküler..... Bir de bunların hikayeleri. Bundan yıllar yıllar önce öyle anlamlı insanlar geçmiş ki bu diyardan; ağızdan çıkan her kelimelerin kıymetini bilmeye çalışmışlar. Kafalarına mıh gibi kazımışlar bunu.
Bu ünlü deyimin nereden nasıl geldiğine dair çeşitli söylentiler vardır.
Gel gelelim bizim "Kısa kes Aydın havası olsun" sözüne.
Kimilerine göre; Aydın'ın kendine özgü şarkıları, türküleri (havaları) çok kısa olduğundan bu deyim söylenegelmiştir. Kimisine göre; Aydın'da çoğu kez bir günde dört mevsim yaşanır. Bir bakarsınız hava; yağmurludur, bir bakarsınız günlük-güneşlik, pırıl pırıl. Öğle vakti hava çok sıcakken, akşama birden soğur. Bu nedenle "Kısa Kes Aydın havası olsun" denmiştir. Başkalarına göre de, Aydın'lıların giydikleri abalar çok kısa olurdu bu (aba) sözcüğü zamanla (hava) olmuş, "Kısa kesiver Aydınlıların abası gibi olsun." sonradan "Kısa kes Aydın havası olsun" şekline dönüşmüştür. Osmanlı döneminde II. Mahmut Kıyafet Nizamnamesi ile aba'dan yapılmış kısa efe giysisini yasaklayarak uzun pantolon giyilmesini mecbur kılmıştır. Bunun üzerine bu nizamnameye karşı çıkan efeler, bunu bir şifre haline getirip "Kısa kes Aydın havası olsun" demişlerdir. Hal böyleyken bu sözü; farklı anlamlarda da kullanıyoruz. Biri sözü fazla uzatırsa, gereksiz konuşursa hemen cevabını bu deyimle veriyoruz. Sözün anlamını soranlara da "Aydın'ın havası yanar döner, bir bakmışsın güneş var yine bakmışsın yağmur; Yani diyoruz ki "Hem lafı fazla uzatma hem de bir öyle bir böyle olma."
Aydın'da dağlarda dolaşan efeler rahat hareket etmek için dizlerine kadar uzanan potur giyerlermiş. Terzilere de kıyafetini diktirirken " Kısa kes Aydın abası" olsun; derlermiş.
Aba, yünden dövülerek yapılan kalın ve kaba bir kumaş cinsidir. Bu kumaştan yapılmış yakasız ve uzun üstlüğe de aynı ad verilir.
'DAĞLARINDAN YAĞ, OVALARINDAN BAL AKAR'
Tarihte “Uygarlıklar Vadisi” olarak adlandırılan, eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olan Aydın için, Herodot, “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer.” demiş. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar.” demiş Aydın için. Bu sözün hakkını verircesine inciri pek meşhur... 2020 TÜİK verilerine göre Aydın; yağlık zeytin, incir, kestane, kereviz üretiminde Türkiye’de birinci; pamuk ve çilek üretiminde ikinci; taze börülce ve sofralık zeytin üretiminde ise üçüncü sırada yer aldı. Üretimde iyiyiz ama, bu potansiyelin Güzide şehrimiz Aydın'da işlenemiyor ve bunun için yeterli sanayileşmenin olmadığından kaynaklanıyor. Bu sorun bir an önce yetkili mercilerden çözüme kavuşturulmalıdır diye düşünüyorum.
Bir de yaşlılar şunu anlatırlar bu deyim için; (Önce Evliya Çelebi'nin Aydın için yazdıklarından bir bölüm okuyalım.)
"Helvacılar çarşısı bir başka lezzetli caddedir. Rum, Arap, Acem diyarlarında Aydın'ın helvacı civanları meşhurdur. Çünkü üstadları Ömer, helvaya hayır duası ederek (Tatlı, şekerli, yağlı, ballı ve tekellüfsüz söyleşin) demiştir. Tamamı 57 dükkandır. Altın gibi bakır kaplar, kalaylı sinirler, pirinç sahanlar sıra sıra raflarda. Helvacı dilberleri bellerinde ibrişim ipek peştemalları ile hizmete nazır, Cuma namazından sonra ileri gelenler, eş-dost-yaran, helvacı dükkanlarına gelip, birbirlerine helva ziyafeti çekerler. Müşteri gelince elleri bir güzel yıkar. Helvacı dilberleri sorarlar: (-Emrediniz ne mertebe tatlı, ballı ne çeşit şeker şenlik olalım? Nasıl helva istersiniz?) derler. Müşteri istediğini bildirince çıraklar, tabak tabak helvaları yaldızlı kalaylı kaplara koyar, sinilerle huzura getirirler. Aydın'ın helvaları bütün dünyaca beğenilmiştir. Amma ben kuyruk yağı ile yapılan beyaz cinsine gıpta ettim, hasret kaldım aşkolsun."
Böylesine nefis helva yapan ustalar şüphesiz öyle düzgün, öyle kısa kesiyorlarmış ki, halk arasında gereğinden fazla uzayan bir olayın az ve öz anlatılması durumunda "Kısa kes Aydın Halvası gibi olsun" denirmiş. sonraları "Halva" Hava'ya dönüşmüş ve bu deyimde "Kısa kes Aydın havası olsun" şeklini almış olup, sonuçta Aydın'ın havası da abası da bize güzel bir hikaya çıkarmıştır.
ÖZLÜ SÖZ: Söz UÇAR, Yazı KALIR!..
Tüm Saygıdeğer Aydın'ın Haber Portalı Yeni Kıroba Gazetesi okuyucularım; Selamlar, Saygılar ve Sevgiler. Güzel Günlere Mutlu Yarınlara, Kalın Sağlıcakla, Esenlikle ve Dostça...
(ONUR SÖYLEVCİ)